Мадэляванне пры рашэнні тэкставых задач

Звычайна матэматыку любяць тыя вучні, якія ўмеюць рашаць задачы. Таму, навучыўшы дзяцей рашаць задачы, мы акажам істотны ўплыў на павышэнне цікавасці да прадмета.

Сам працэс рашэння задач пры пэўнай методыцы станоўча ўплывае на разумовае развіццё школьнікаў, паколькі патрабуе выканання мысліцельных аперацый: аналізу і сінтэзу, канкрэтызацыі і абстрагавання, параўнання і абагульнення.

Выкарыстоўваючы прыём мадэлявання апісаных у тэкставых задачах з’яў і працэсаў, я дапамагаю сваім вучням пераадолець тыя цяжкасці, якія непазбежна ўзнікаюць пры іх рашэнні. Для таго каб рашыць задачу, вучу дзяцей перахо­дзіць ад тэксту задачы (славесная мадэль) да ўяўлення сітуацыі (мысленная мадэль), а далей — да запісу рашэння з дапамогай матэматычных знакаў (знакава-сімвалічная мадэль).

У якасці мадэлей у сваёй рабоце выкарыстоўваю рэальныя прадметы, іх малюнкі (малюнак, макет, муляж, цацкі і інш.), умоўныя заменнікі рэальных аб’ектаў (кругі, квадраты, палачкі і інш.), графічнае ўяўленне матэматычнай сітуацыі (чарцёж, схема, табліца, кароткі запіс). Напрыклад:

— малюнак (прадметны, сюжэтны, схематычны),

— кароткі запіс:

У вазе — 9 яблыкаў.

На талерцы — ?, на 7 яблыкаў менш.

Колькі ўсяго …?

 — чарцёж:

— табліца:

Цана	Колькасць	Кошт

На першым этапе работы над задачай мы з вучнямі знаёмімся з яе ўмовай. Прачытаўшы ўмову, уяўляем жыццёвую сітуацыю, адлюстраваную ў тэксце. Падчас гэтага першаснага знаёмства праводзіцца аналіз.

Пасля азнаямлення са зместам задачы прыступаем да другога этапу работы — пошуку рашэння: вучні вылучаюць велічыні, якія ўваходзяць у задачу, дадзеныя і шукаемыя лікі, знаходзяць сувязі паміж дадзенымі і шукаемымі і на гэтай аснове выпрацоўваюць адпаведныя арыфметычныя дзеянні.

 Для пошуку рашэння задачы выкарыстоўваю прыём ілюстрацыі — гэта выкарыстанне сродкаў нагляднасці для вызначэння велічынь, якія ўваходзяць у задачу, дадзеных і шукаемых лікаў, а таксама для знаходжання сувязей паміж імі. Ілюстрацыю прымяняю прадметную (з дапамогай прадметаў або малюнкаў прадметаў, пра якія ідзе гаворка, ілюструю канкрэтны змест задачы) і схематычную. Прадметнай ілюстрацыяй карыстаюся толькі пры азнаямленні з рашэннем задач новага віду і пераважна ў 1 класе.

Гэтак жа для пошуку рашэння задачы выкарыстоўваю такі прыём, як мадэляванне ў выглядзе чарцяжа. Прымяняю чарцёж пры рашэнні задач, у якіх дадзены адносіны значэнняў велічынь (больш, менш, роўна), а таксама пры рашэнні задач, звязаных з рухам. Пры гэтым важна ўлічваць названыя ва ўмове адносіны: большая адлегласць адлюстроўваецца вялікім адрэзкам.

Маім вучням чарцёж наглядна ілюструе адносіны значэнняў велічынь, а ў задачах на рух схематычна адлюстроўвае адпаведную сітуацыю.

З умоўным графічным малюнкам задачы ў выгля­дзе чарцяжа або схематычнага чарцяжа знаёмлю дзяцей ужо ў 1 класе. Аднак пры разглядзе задач новых відаў часта больш карысным аказваецца выкарыстанне малюнкаў. Прычым любая з названых ілюстрацый толькі тады дапаможа вучням знайсці рашэнне, калі яе выконваюць самі дзеці.

Для таго каб устанавіць сувязі паміж дадзенымі і шукаемым і выбраць адпаведнае арыфметычнае дзеянне, право­джу спецыяльную гутарку, якая называецца разборам задачы. Пры разглядзе задачы новага віду ў кожным асобным выпадку стаўлю дзецям пытанні так, каб навесці іх на правільны або ўсвядомлены выбар арыфметычных дзеянняў. Вельмі важна, каб пытанні не падказвалі, а вялі да самастойнага знаходжання спасабу рашэння. Разбор задачы заканчваю складаннем плана рашэння.

Часта пры ўвядзенні задач новага віду мае вучні не могуць самастойна скласці план рашэння. Тады мы разам мадэлюем задачу ў выглядзе блок-схемы. У гэтым выпадку разважанне можна пабудаваць двума спосабамі: ісці ад пытання — да лікавых даных або ад лікавых даных — да пытання.

Пры рашэнні задачы, выконваючы кожнае дзеянне, вучні абавязкова каменціруюць (тлумачаць) тое, што знаходзяць. І ў заключэнні мы правяраем рашэнне, выкарыстоўваючы адзін або некалькі з чатырох відаў праверкі: прыкідка адказу; складанне і рашэнне адваротнай задачы; устанаўленне адпаведнасці паміж лікамі, атрыманымі ў выніку рашэння, і дадзенымі лікамі; рашэнне задачы іншым спосабам.

Лічу, што  мадэляванне з’яўляецца асновай, асабліва ў пошуках самімі навучэнцамі розных спосабаў рашэння адной і той жа тэкставай задачы. Графічнае мадэляванне пры рашэнні тэкставых задач робіць іх змест зразумелым для кожнага вучня, забяспечвае якасны аналіз, абгрунтаваны выбар неабходнага арыфметычнага дзеяння, павышае актыўнасць і гнуткасць разумовай дзейнасці ў працэсе пошукаў розных спосабаў рашэння адной і той жа тэкставай задачы.

Таццяна ДАВЫДЗЁНАК,
настаўніца пачатковых класаў
Мярэцкаўскага дзіцячага сада — базавай школы Глыбоцкага раёна.